12-12-2021

Er is maar 1 Communistische Partij van België: de PCB-CPB die op haar 36e congres (2018) de partijprincipes herbevestigd van bij haar oprichting in 1921, nu 100 jaar geleden


De Communistische Partij van België vierde dit jaar haar 100
e verjaardag.
België is dat land waar Karl Marx ooit over schreef:
 

Aangezien het onder de Engelse kapitalisten mode is België te beschrijven als het paradijs van de arbeiders, omdat daar ‘de vrijheid van de arbeid’ of, wat op hetzelfde neerkomt, ‘de vrijheid van het kapitaal’ noch door het despotisme van de vakverenigingen, noch door de fabriekswetten is aangetast, volgen hier enkele gegevens over het ‘geluk’ van de Belgische arbeider . Ongetwijfeld was niemand beter in de geheimen van dit geluk ingewijd dan de inmiddels overleden Ducpétiaux, hoofdinspecteur van het Belgische gevangeniswezen en van de instellingen voor liefdadigheid en lid van de Centrale Commissie voor de Belgische Statistiek.(…) Inderdaad volgt in dit ‘paradijs der kapitalisten’ na de geringste wijziging in de prijzen der noodzakelijke bestaansmiddelen een wijziging in het aantal sterfgevallen en misdaden! (Zie: Manifest der Maatschappij ‘De Vlamingen Vooruit!’. Brussel, 1860, pp. 15-16.) Geheel België telt 930.000 gezinnen, waarvan, volgens de officiële statistieken: 90.000 rijken (kiezers), in totaal 450.000 personen; 190.000 gezinnen uit de kleine middenstand, waarvan in steden en dorpen het grootste deel altijd tot het proletariaat behoort, in totaal 1.950.000 personen; ten slotte 450.000 arbeidersgezinnen, in totaal 2.250.000 personen, waarvan de modelgezinnen het door Ducpétiaux beschreven geluk genieten. Van deze 450.000 arbeiders-gezinnen staan meer dan 200.000 gezinnen op de armenlijst!”1


Sinds 2018 zijn er al veel Communistische Partijen geweest die hun 100
e verjaardag vierden.

Dit is niet toevallig, maar komt doordat elke communistische partij opgericht is in navolging van de eerste communistische partij, de partij die de oktoberrevolutie leidde en daarna de Communistische Partij van de Sovjet-Unie is geworden.
Ze noemen zich allemaal communistische partijen omdat die dezelfde bolsjewieke of leninistische partijopvatting naleven.

Die bolchewieke of leninistische partijopvatting of is zelf gebaseerd op zoals Marx en Engels dat formuleerden in
het Communistisch Manifest van 1848:

Praktisch zijn de communisten dus het meest besliste, steeds voortstuwende deel van de arbeiderspartijen van alle landen. Zij hebben een stap voor op de overige massa van het proletariaat: het theoretisch inzicht in de voorwaarden, het verloop en de algemene resultaten van de proletarische beweging.
Het naaste doel van de communisten is (..): de vorming van het proletariaat tot klasse, omverwerping van de heerschappij van de burgerij, verovering van de politieke macht door het proletariaat. De theoretische stellingen van de communisten(..zijn..) de algemene uitdrukking van de feitelijke verhoudingen van een bestaande klassenstrijd, van een historische beweging die zich voor onze ogen afspeelt.

De communisten (...) verklaren openlijk dat hun doel slechts kan worden bereikt door de gewelddadige omverwerping van elke tot dusver bestaande maatschappelijke orde.
 

OPMERKING: Partijen die zichzelf “Communistische Partij” noemen, maar die niet beantwoorden, of BEWUST niet TE WILLEN beantwoorden – aan de “bolsjewieke” of leninistische partijopvatting, kunnen veel zijn, …. maar zijn géén communistische partijen! Zeg dat ik het gezegd heb!


In “
Wat zijn de ‘volksvrienden’ en hoe bestrijden zij de sociaal-democraten?”, een in boek verzamelde reeks artikels, geschreven in 1884 door Lenin over de op te richten revolutionaire marxistische arbeiderspartij:

alle aandacht en activiteiten richten op de arbeidersklasse, de ideeën van het wetenschappelijk socialisme onder de werkers verspreiden en zo de werkers weten te organiseren in een steeds bewustere klassenstrijd naar de uiteindelijke overwinning van de communistische revolutie.

Zo’n partij, zegt Lenin in hetzelfde boek, moet ideologisch weten te strijden tegen alle zogenaamde en zelfverklaarde “marxisten”:

...mensen die zich marxisten noemen maar die geen idee hebben van de klassenstrijd, van het antagonisme dat noodzakelijkerwijs inherent is aan de kapitalistische samenleving, en van de ontwikkeling van dit antagonisme; mensen die geen idee hebben van de revolutionaire rol van het proletariaat; mensen die zelfs met puur burgerlijke projecten naar buiten komen

In 1895 verenigde Lenin alle Marxistische arbeidersstudiekringen in Petersburg (het waren er ongeveer 20) in één “Strijdbond ter Bevrijding van de Arbeidersklasse”. Hiermee bereidde hij de oprichting van een revolutionaire Marxistische arbeiderspartij voor.

In het boek ooit uitgegeven door het CC van de CPSU, “Geschiedenis van de Communistische Partij der Sovjet-Unie (bolsjewiki)” op p.28:

In 1898 deden enige “Strijdbonden”,(...)de eerste poging om zich in een sociaal-democratische partij te verenigen. (...)te Minsk op het 1e Congres van de Social-Democratische Arbeiderspartij van Rusland (R.S.D.A.P.) bijeen. (..) Lenin was niet op het Congres aanwezig, omdat hij zich in die tijd in Siberië in ballingschap bevond.

In feite werd er een sociaaldemocratische partij gesticht zoals de meeste waren van de tweede internationale, een partij dus zoals de BWP, die zelf in 1885 was opgericht, de naam was dan ook de Russische Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP).
Maar nu stelde Lenin zich als doel op het 2
e congres de RSDAP om te vormen tot een echte revolutionaire marxistische arbeiderspartij. In de voorbereiding van het congres bestreed hij alle kenmerken van de RSDAP, die de meeste sociaal-democratische partijen hadden ( zie “Geschiedenis van de Communistische Partij der Sovjet-Unie (blolsjewiki)”):

De werkers slechts richten op economische strijd,….het verheerlijken van het spontane proces van de arbeidersbeweging, het ontkennen van de lei­dende rol van de partij en daardoor haar rol tot die van een registrator van de gebeurtenissen te herleiden, - betekent "chwostisme"[staart-politiek, NICO] te prediken, te prediken, dat de partij tot het aanhangsel van het spontane proces moet worden, tot een passieve kracht van de beweging, alleen in staat, om het spontane proces te beschouwen en de dingen op hun beloop te laten.

-het buigen voor het spontane in de arbeidersbeweging, het omlaaghalen van de rol van de bewustheid, van het socialistische bewustzijn, van de socialis­tische theorie
-de "economisten" de arbeiders­klasse bedrogen met hun bewering, dat de socialistische ideolo­gie uit de spontane beweging van de arbeidersklasse kan ont­staan, want in werkelijkheid ontstaat de socialistische ideologie niet uit de spontane beweging, maar uit de wetenschap. De "economisten", die de noodzakelijkheid ontkenden om de socialistische bewustheid tot de arbeidersklasse te brengen, baanden daardoor de weg voor de burgerlijke ideologie, vergemakkelijkten het binnendragen, het doordringen daarvan in de arbeidersklasse - ­begroeven derhalve de idee van de vereniging van de arbeidersbeweging met het socialisme en hielpen de bourgeoisie .


Dit bestrijden werd uiteindelijk het doel van het 2
e congres van de RSDAP.

En op het 2e congres koos de meerderheid voor de programma, de ideologie en de organisatieprincipes van een revolutionaire marxistische arbeiderspartij.
Maar na het congres,werd de partijleiding overgenomen door degenen die op het congres in de minderheid waren gesteld en met hun verdediging van een partijopvatting zoals die van de meeste andere sociaaldemocratische partijen, dus zoals die van de BWP. Zij werden daarom Mensjewieken genoemd, de “mensen van de minderheid

Maar Lenin organiseerde in die sociaaldemocratische partij een fractie op basis van de partijopvatting die de meerderheid had op het 2
e congres. De fractie noemde zich de Bolsjewieken, ”zij van de meerderheid”.
Op de Praagse conferentie 1912 werd besloten de bolsjewieke fractie BINNEN de RSDAP, die geleid werd door degenen die in 1904 in de minderheid werden gesteld, om te vormen tot een zelfstandige partij “los” van het oude soc-dec concept … een echte bolsjewieke partij “van het nieuwe type” … Zo werd het gesteld, maar eigenlijk zo je kunnen zeggen dat de bolsjewieke partij een partij was volgens de oude – in het Communistische Manifest geformuleerde partijopvatting.

In februari 2018 was de februari-revolutie, Lenin, tot dan in ballingschap in Zurich, kwam terug in Rusland en riep de Russische werkers op. nu van de burgerlijk democratische revolutie (die het tsarisme voorgoed verdreef) over te gaan naar de socialistische revolutie.
In April 1918 formuleerde hij de taken die wachten op het proletariaat en haar revolutionaire marxistische arbeiderspartij, de bolsjewieke partij, maar die nog altijd Sociaaldemocratische Partij heette, weliswaar met toevoeging (Bolsjewiki)

Aan het einde van zijn uiteenzetting zei hij:

We moeten ons vanaf nu Communistische Partij noemen, net zoals Marx en Engels zich noemden.

We zijn marxisten en we nemen als onze basis het Communistisch Manifest, dat verdraaid is op 2 manieren door de SD van de 2e Internationale: ten eerste hebben de werkers geen vaderland, en “verdedig het vaderland” in een imperialistische oorlog is verraad en ten tweede verdraaide de 2e internationale de doctrine van de staat.
Wij zijn tegen de burgerlijke staat, maar hebben tijdelijk een staat nodig in de overgang naar socialisme, maar één zoals de Parijse Commune of de soviets van werkers-afgevaardigden…. Met het gewapend volk. (Lenin had het over een concrete inhoud aan wat Marx noemde: de dictatuur van het proletariaat, NICO)
 

Lenin zei dat Marx en Engels zèlf de opportunistische naam Sociaal-Democratie aanvaarden omdat na de nederlaag van de Parijse Commune er een tijd was van langzame ontwikkeling van organisatie en opvoeding..
Maar nu, besloot Lenin,” is het de tijd van duidelijke uitzichtloosheid van het kapitalisme in zijn imperialistisch stadium waarbij duidelijk wordt dat alleen proletarische revolutie een uitweg is.

En daarom noemde de bolsjewieke revolutionaire marxistische arbeiderspartij van dan af Communistische Partij.

Het is die partijopvatting die de Communistische Partij van België op haar 36e congres in 2018 bevestigde als zijnde haar partijopvatting.

De ideologische basis van de strategie van de Communistische Partij van België, die bepalend is voor deze partijopvatting, houdt in:

1. De huidige burgerlijke maatschappij is gebaseerd op het kapitalistisch productiesysteem

2. Het historisch materialisme is het ideologisch wapen van de werkende klasse
3. Bij de werkende klasse: het bewustzijn verhogen, haar mobiliseren, haar organiseren voor haar historische taak: “ De onteigening van de onteigenaars...” (Karl Marx in voorlaatste hoofdstuk van Het Kapitaal )

4. In deze revolutionaire rol zal de werkende klasse, als onderdrukte klasse, historisch voor het eerst optreden als onderdrukte klasse, niet alleen voor zichzelf maar voor het geheel van de mensheid.

De PCB-CPB, terugkerend naar de fundamenten van 1921, baseert zich op het marxisme-leninisme: wetenschappelijk socialisme of dialectisch en historisch materialisme, hetgeen marxisme wordt genoemd en op de leninistische partijprincipes en op de toepassing van het marxisme in het imperialisme zoals Lenin het analyseerde als zijnde het laatste en hoogste stadium van het kapitalisme.
De Communistische Partij van België is een revolutionaire partij die een einde wil maken aan de burgerlijke samenleving en aan het kapitalisme waarop die gebaseerd is.

De PCB-CPB maakt zich geen illusies over burgerlijke democratie

In "PROGRAMMA EN STATUTEN VOORGESTELD DOOR HET FUSIECOMITÉ AAN HET UNIFICATIECONGRES GEHOUDEN TE BRUSSEL, OP 3 EN 4 SEPTEMBER 1921 ":

Het parlementaire discours, geformuleerd en uitgesproken volgens de grillen van de leiders, vond soms zijn aanvulling in de passieve betogingen die met bureaucratische middelen werden georganiseerd om de parlementaire onderhandelingen te ondersteunen. De algemene staking van 1913 in België zal een van de meest opvallende voorbeelden blijven van de sabotage van de actie van de werkende massa ten gunste van het parlementarisme. Bovendien heeft de sociaaldemocratie van de Tweede Internationale voortdurend het karakter van een democratische oligarchie geaccentueerd. De partij was een prachtig terrein van uitbuiting voor de leiders. Bijna allemaal tot op het bot verrot door burgerlijke opvattingen over rechtvaardigheid en recht, niet in staat om moraliteit en proletarisch denken te integreren, maakten ze hun godslastering, hun sofismen en hun ongeneeslijke demagogie tot de instrumenten van hun overheersing. "Naar de massa gaan" betekende voor hen enerzijds een intensieve, wollige rekrutering, onder alle omstandigheden, en anderzijds een gemaskeerde minachting voor de enorme onbewuste, goedgelovige en naïeve kudde. Alleen de koortsachtige electorale onrust, aangepast aan het onbewustheid van de massa's zelf, revolutionair-klinkend en provocerend, bracht een heel vluchtig en mistig contact met de massa's.

De PCB-CPB erkent dat de anarchie van de kapitalistische productie maakt, dat deze productiewijze ontoereikend is om aan de behoeften van de mensheid te voldoen.

Het is de dynamiek van het kapitalisme die de oorsprong is van de opwarming van de aarde en van klimaatverandering. Kapitalisme is de hoogste vorm van de wareneconomie waar de distributie van goederen door ruil plaatsvindt. De bepalende waarde van producten, onder kapitalistische productieverhoudingen zijn hun ruilwaarden (deze producten zijn waren).
De kapitalisten moeten concurreren. Hiervoor wordt het niveau van uitbuiting van de werkers voortdurend verhoogd.

De concurrentiestrijd (in het imperialistische stadium van het kapitalisme) leidt tot de vernietiging van productiecapaciteiten en van de werkgelegenheid, en maakt dat niet kan worden voorzien in de behoeften van de bevolking door het gebrek aan koopkracht bij die bevolking,

De concurrentiestrijd (om marktaandelen, om toegang tot en controle over grondstoffen) leidt tot crises en oorlogen.

Alleen onder de macht van de arbeidersklasse door "
de onteigenaars te onteigenen" is een centrale wetenschappelijke planning mogelijk om aan onze behoeften te voldoen.

In "PROGRAMMA EN STATUTEN VOORGESTELD DOOR HET FUSIECOMITÉ AAN HET UNIFICATIECONGRES GEHOUDEN TE BRUSSEL, OP 3 EN 4 SEPTEMBER 1921" luidt het als volgt:

De periode van de verovering van de politieke macht door het proletariaat vereist de gewelddadige aanval van de massa's op de kapitalistisch-burgerlijke regering*. De communistische partij moet de leiding nemen in deze strijd en tegelijkertijd alle kleinburgerlijke tendensen bestrijden die de strijd van het proletariaat verzwakken en verduisteren, reformisme, opportunisme, anarchisme, pacifistisch antimilitarisme, enz. Tegen al deze tendensen, die de meest uitgebreide invloed behouden op het industriële proletariaat van Vlaanderen en Wallonië, moeten we ons voortdurend verzetten tegen het idee van het Raadssysteem. Het is noodzakelijk om bij alle gelegenheden, tijdens de propaganda, aan de arbeiders van de fabrieken en de velden te laten zien dat de proletarische staat geen andere vorm kan hebben dan de Raden** tijdens de overgangsperiode tussen kapitalisme en communisme. Het onvermogen van burgerlijke organisaties om de mensheid een productie- en ruilsysteem te bieden dat haar in staat stelt te bestaan, moet duidelijk en onvermoeibaar worden benadrukt. De arbeiders moeten zich ervan bewust zijn dat de gewelddadige inbeslagname van alle economische en politieke middelen die de vestiging van de proletarische overgangseconomie en -beleid mogelijk zullen maken, hun wordt opgelegd als een onontkoombare noodzaak.

*  "Regering" = macht, zoals Marx schrijft in " Burgeroorlog in Frankrijk" van een "regering van de arbeidersklasse" hetgeen een andere formulering is voor "dictatuur van het proletariaat” (NICO)

** Dit is de vertaling van "_Sovjets _" (NICO)

De PCB-CPB bevestigt dat de strijd "klasse tegen klasse" is.
Aangezien de kapitalisten worden "gedwongen" om de uitbuiting van de arbeiders voortdurend te vergroten, is het door deel te nemen aan de compromisloze dagelijkse strijd tegen deze uitbuiting van de werkers dat de PCB de arbeidersklasse helpt om zich te organiseren voor de strijd tegen het kapitalisme.

In het Communistische Manifest :

Het naaste doel van de communisten is hetzelfde als dat van alle andere proletarische partijen: de vorming van het proletariaat tot klasse, omverwerping van de heerschappij van de burgerij, verovering van de politieke macht door het proletariaat. De theoretische stellingen van de communisten berusten geenszins op ideeën, op principes die door een of andere wereldverbeteraar zijn uitgevonden of ontdekt.

Zij zijn alleen maar de algemene uitdrukking van de feitelijke verhoudingen van een bestaande klassenstrijd, van een historische beweging die zich voor onze ogen afspeelt.(...)
Wanneer het proletariaat zich in de strijd tegen de burgerij noodzakelijkerwijze tot klasse verenigt, zich door een revolutie tot heersende klasse maakt en als heersende klasse gewelddadig de oude productieverhoudingen opheft, dan heft het met deze productieverhoudingen de bestaansvoorwaarden voor de klassentegenstellingen, voor de klassen in het algemeen
2 en daarmee zijn eigen heerschappij als klasse op.

In "PROGRAMMA EN STATUTEN VOORGESTELD DOOR HET FUSIECOMITÉ AAN HET UNIFICATIECONGRES GEHOUDEN TE BRUSSEL, OP 3 EN 4 SEPTEMBER 1921 " luidt het als volgt:

De periode van zelfvernietiging van het kapitalisme weegt elke dag zwaarder op de schouders van de werkende mensen. Om zijn leven te verlengen, heeft het kapitalisme maar één weg: het proletariaat de zwaarste slavernij opleggen, een uitbuiting die zo zwaar is dat het alleen maar vernietiging en vernietiging voor haar zou zijn. De ineenstorting van het kapitalistische regime bepaalt de noodzaak van de machtsovername door het proletariaat. Het kapitalisme beëindigt zijn historische rol en sterft aan zijn tegenstellingen. Maar op het moment dat de basis van zijn macht wordt vernietigd, behoudt het nog steeds een krachtige spirituele overheersing over het proletariaat.

De PCB-CPB over de kwestie van de verkiezingen onder de burgerlijke parlementaire democratie. De verkiezingen zijn vooral een platform, een middel om agitatie en propaganda voor de socialistische revolutie aan te wakkeren en om de "burgerlijke parlementaire democratie" te ontmaskeren.

In "PROGRAMMA EN STATUTEN VOORGESTELD DOOR HET FUSIECOMITÉ AAN HET UNIFICATIECONGRES GEHOUDEN TE BRUSSEL, OP 3 EN 4 SEPTEMBER 1921" wordt er als volgt naar verwezen:

"... de PC, als ze niet alle morele invloed wil verliezen door haar electorale en parlementaire activiteit, zal daaraan het strengste revolutionaire karakter moeten geven. De verdediging van het communistische programma, de propagandamiddelen moeten rigoureus breken met alle demagogische middelen uit het verleden. De verkiezingscampagne moet worden opgevat als een grote campagne van communistische agitatie, waarbij de meest rigoureuze aanval wordt uitgevoerd op het hele kapitalistische regime. Destructieve kritiek moet met uiterste helderheid worden geuit tegen de parlementaire organen van het burgerlijke regime en tegen het communistische programma. Werknemers moeten er sterk van overtuigd zijn dat verkiezings- en parlementaire agitatie geen zuivere actie is, maar een oproep tot actie. Daartoe moet elk wetgevend parlementarisme voortdurend het voorwerp uitmaken van de meest bittere kritiek. Daartoe zullen alle kiesstelsels moeten worden ontmaskerd, niet alleen die van de bourgeoisie, maar ook die van de sociaaldemocratie. Alle democratische illusies die het parlementarisme in het proletariaat heeft gewekt, alle neigingen tot passiviteit, alle overtuigingen in parlementaire efficiëntie moeten zonder de minste zwakte worden bestreden. Alle elementen die zouden proberen het parlementarisme tot een overheersend punt van communistische activiteit te maken, moeten meedogenloos worden afgewezen."

Voorhoede-partij: behoren tot de arbeidersklasse door het (reeds) meest geavanceerde deel van de arbeidersklasse te zijn en die te organiseren

Een krant ten dienste van de strijd door de tegenstelling tussen het proletariaat en de kapitalisten in elke strijd te ontmaskeren

Voor de PCB-CPB_: "Het hebben van een revolutionaire strategie", is duidelijk de bedoeling van het 36e congres, en dat zal op het volgende congres concreter worden uitgewerkt

Het is de Communistische Partij van België, die zich in haar 36e congres zich opnieuw op haar oorspronkelijke partijbeginsel richt van bij haar oprichting in 1921 en die overeenkomt met die van de eerste Communistische Partij van de Soviet-Unie. En deze waren en zijn nog altijd ( zie “Geschiedenis van de Communistische Partij der Sovjet-Unie (blolsjewiki)”):

1. De Marxistische partij is een deel van de arbeidersklasse, een strijdafdeling van haar, de vooraanstaande, de klassenbewuste, de Marxistische strijdafdeling van de arbeidersklasse, uitgerust met de kennis van het maatschappelijke leven, van de wetten van de klassenstrijd en daardoor in staat, de arbeidersklasse aan te voeren, haar strijd te leiden. Men mag niet eisen dat iedere staker zich zelf tot lid van de partij kan verklaren, want wie de partij met de klasse verwisselt, verlaagt het peil van de bewustheid van de partij tot het peil van “iedere staker”; hij vernietigt de partij als de vooraanstaande, klassenbewuste strijdafdeling van de arbeidersklasse. De taak van de partij is niet hierin gelegen om haar eigen peil te verlagen tot het peil van “iedere staker”, maar om de massa’s van de arbeiders, om “iedere staker”tot het peil van de partij te verheffen.

2. De partij is tevens ook de georganiseerde strijdafdeling van de arbeidersklasse, die haar eigen discipline heeft, die bindend is voor al haar leden. Daarom moeten de partijleden noodzakelijk lid zijn van één van de organisaties van de partij.
3. De partij is de “hoogste vorm van organisatie” onder alle andere organisaties van de arbeidersklasse, bestaande uit de besten uit de klasse, toegerust met de meest vooruitstrevende theorie, met de kennis van de wetten van de klassenstrijd en met de ervaring van de revolutionaire beweging, ……

4. De partij is de belichaming van de verbintenis van de voorhoede van de arbeidersklasse met de miljoenenmassa’s van de arbeidersklasse. Als voorhoedepartij moet zij de banden met de massa’s onderhouden, vermeerderen en steeds sterker maken.

5. De partij moet georganiseerd zijn volgens de beginselen van het (democratisch) centralisme, met algemeen geldige statuten, met één partijdiscipline voor allen, met één leidend orgaan aan het hoofd, in de vorm van het Partijcongres en, in de tijd tussen de congressen, in de vorm van het Centraal Commitee van de partij, met ondergeschiktheid van de minderheid aan de meerderheid, van de afzonderlijke organisaties aan de centrale instantie, van de lagere organen aan de hogere. …

6. De partij moet één proletarische discipline in praktijk brengen, die op gelijke wijze verplichtend is voor alle partijleden, zowel voor de leiders als voor de gewone leden….

Lenin werkte als eerste de leer van de partij uit als de leidende organisatie van het proletariaat, als het voornaamste wapen in handen van het proletariaat, zonder hetwelk het niet mogelijk is in de strijd voor de proletarische dictatuur de overwinning te behalen.


1Karl Marx – 1867 IN « Het Kapitaal. Een kritische beschouwing van de economische politiek – Deel I”, Het productieproces van het kapitaal, Afdeling VII. De accumulatie van kapitaal, Hoofdstuk 23 De algemene wet van de kapitalistische accumulatie – 5. Illustratie van de algemene wet der kapitalistische accumulatie, d. Uitwerking van de crises op het best betaalde deel van de arbeidersklasse 

2 In de latere Duitse uitgaven, te beginnen met die van 1872, staat in plaats van "van de klassen in het algemeen", "de klassen in het algemeen".

1 opmerking: